ຕິ້ວຂາວ, ຕິ້ວແດງ ( Pink Mempat)

Cratoxylum formosum (Jack) Benth. & Hook.fil.
Elodea formosa Jack
Hypericum aegypticum Blanco

Hypericaceae

ຕົ້ນຕິ້ວມ່ອນ / Yellow Cow Wood

ເປັນຕົ້ນໄມ້ຂະໜາດກາງ ຫາ ຂະໜາດໃຫຍ່, ສາມາດສູງໄດ້ຮອດ 45 ມ, ເປືອກມີສີເທົາ ແລະ ມີເກັດ.
ໃບອອກເປັນຄູ່ກົງກັນຂ້າມກັນ ແລະ ມີກ້ານໃບຍາວ, ແຜ່ນໃບມີເນື້ອນຸ້ມ ຫຼື ຄ້າຍກະດາດ, ຮູບຮີແຄບ ຫາ ກວ້າງ, ຍາວ 3.5 ຫາ 18 ຊມ, ກວ້າງ 1 ຫາ 7,6 ຊມ, ເມື່ອຍັງອ່ອນ, ໃບມີສີບົວປົນແດງ ແຕ່ເມື່ອໃຫຍ່ເຕັມທີຈະປ່ຽນເປັນສີຂຽວເຂັ້ມດ້ານເທິງ ແລະ ຜິວໃບດ້ານລຸ່ມເປັນສີຂຽວອ່ອນ.
ດອກມີສີບົວອ່ອນ, ກວ້າງ 1.3 ຫາ 2.5 ຊມ, ອອກດອກເປັນກະຈຸກນ້ອຍ 1 ຫາ 6 ດອກ, ອອກຕາມງ່າມໃບທີ່ຫຼົ່ນ ຫຼື ອອກຕາມຊອກກິ່ງທີ່ບໍ່ມີໃບ.
ໝາກສີນ້ຳຕານເຂັ້ມ, ຮູບຮີ, ຍາວ 10 ຫາ 19 ມມ, ກວ້າງ 4 ຫາ 6 ມມ, ເມື່ອສຸກໝາກຈະແຕກອອກເປັນ 3 ສ່ວນ, ເພື່ອປ່ອຍແກ່ນທີ່ມີປີກອອກມາ. ກາບດອກປົກຄຸມໂຄນໝາກເກືອບເຄິ່ງໜຶ່ງ. ແກ່ນມີສີນ້ຳຕານ, ຮູບຍົດນຳແຄບ, ຍາວ 6 ຫາ 7.5 ມມ, ກວ້າງ 2 ຫາ 4 ມມ, ແຕ່ລະໝາກມີແກ່ນເປັນຈຳນວນຫຼາຍ.
ແຫຼ່ງທີ່ມາ: [1]

Native to Andaman Is., Assam, Borneo, Cambodia, China South-Central, China Southeast, Hainan, Jawa, Laos, Malaya, Myanmar, Philippines, Sulawesi, Sumatera, Thailand, Vietnam. [2]

Global distribution of Cratoxylum formosum between 1900 to 2025. Source: [3]

ເຂດສາຍພູຫຼວງພາກເໜືອ
ເຂດລຽບແມ່ນ້ຳຂອງພາກໃຕ້

ປ່າດົງດິບ
ປ່າປະສົມປ່ຽນໃບ
ແຄມຝັ່ງນໍ້າ
ແມ່ນ້ຳ ແລະ ລຳທານ
ທະເລສາບ ແລະ ສະນ້ຳ
ຜາ
ເຂດຜະລິດພືດຜົນເນີນສູງ
ປ່າເຫຼົ່າອ່ອນ
ປ່າເຫຼົ່າແກ່
ສວນຄົວ
ສວນສາທາລະນະ ແລະ ພື້ນທີ່ສາທາລະນະ

ພື້ນເມືອງ

ບໍ່ຮຸກຮານ

ມີຄວາມສ່ຽງໜ້ອຍສຸດ

ບໍ່ຖືກລະບຸໃນບັນຊີປະເພດໃດ

ກິດຈະກຳການກະເສດ
ອຸປະກອນ ແລະ ເຄື່ອງມື
ອາຫານ
ພືດເປັນຢາ

ອາຫານ: ໃບ ແລະ ດອກອ່ອນຂອງຕິ້ວສົ້ມສາມາດກິນດິບກັບລາບ ຫຼື ໃສ່ໃນແກງປາ ແລະ ຊຸບ ເຊິ່ງຊ່ວຍເຮັດໃຫ້ມີຣົດຊາດສົ້ມ, ຫອມ ແລະ ຄ້າຍແທນນິນ, ຖືເປັນຜັກທີ່ມີຣົດສົ້ມ ເຊື່ອກັນວ່າມີປະໂຫຍດຕໍ່ສຸຂະພາບ ແລະ ມັກກິນຄູ່ກັບຊີ້ນປີ້ງ, [7], [9]
ສະໝຸນໄພ: ໃບ, ເປືອກ ແລະ ຮາກຂອງຕິ້ວສົ້ມແຫ້ງ ນຳມາຊົງເປັນຊາສະໝຸນໄພສຳຫຼັບບັນຫາທາງເດີນອາຫານ. ຢ່າງເປືອກໃຊ້ຮັກສາຕີນແຫ້ງແຕກ, ກຳຈັດໜັງດ້ານ ແລະ ບັນເທົາອາການຄັນ. ເປືອກ ແລະ ໃບ ໃຊ້ປະສົມກັບນ້ຳມັນໝາກພ້າວບັດລະອຽດ ນຳມາພອກເພື່ອແກ້ບັນຫາທາງຜິວໜັງ, ໃນຂະນະທີ່ຢາງເປືອກຍັງໃຊ້ຮັກສາອາການແຂ້ວພຸໄດ້ອີກດ້ວຍ. [7], [9]
ເຄື່ອງມື ແລະ ອຸປະກອນ: ໄມ້ຮູ້ຈັກກັນໃນນາມເປັນພືດເສດຖະກິດ, ລຳຕົ້ນເປັນໄມ້ເນື້ອແຂງ, ມີນ້ຳໜັກປານກາງ ໃຊ້ໃນງານແກະສະຫຼັກ, ເຟີນິເຈີ, ກໍ່ສ້າງເຮືອນ, ເສົາ ແລະ ໄມ້ຄ້ຳ. [7], [9]
ພະລັງງານ ແລະ ແສງສະຫວ່າງ: ເນື້ອໄມ້ມີປະໂຫຍດໃນການເຮັດຖ່ານ ແລະ ຟືນໄດ້. [7], [9]

ປູກ ແລະ ທຳມະຊາດ

ມັງກອນ
ກຸມພາ
ມີນາ
ເມສາ
ພຶກສະພາ
ມິຖຸນາ
ກໍລະກົດ
ສິງຫາ
ກັນຍາ
ຕຸລາ
ພະຈິກ
ທັນວາ

ຜັກຕິ້ວສົ້ມໃຊ້ກັນຢ່າງແພ່ຫຼາຍ ແລະ ຈຳນ່າຍທົ່ວປະເທດລາວ, ມີຈຳນ່າຍຢູ່ວຽງຈັນໃນລາຄາ 5.000 ກີບຕໍ່ມັດ, ປະມານ 20 ຫາ 25 ຍອດ. [9]

ສະພາບໂດຍລວມ:
ພືດຊະນິດນີ້ສາມາດຂະຫຍາຍພັນໄດ້ໂດຍແກ່ນ ແລະ ການປັກຊຳກິ່ງ, ເຖິງແມ່ນວ່າອັດຕາການງອກຂອງແກ່ນຈະຕ່ຳກໍ່ຕາມ ຄວນເບິ່ງແຍງຢ່າງລະມັດລະວັງລະຫວ່າງການຍ້າຍປູກ ເນື່ອງຈາກອາດມີໜາມບໍລິເວນລຳຕົ້ນ ຄວາມສາມາດໃນການປັບຕົວໃຫ້ເຂົ້າກັບລະດັບຄວາມຊຸ່ມ ໃນດິນທີ່ຫຼາກຫຼາຍ ເຮັດໃຫ້ເໝາະສົມສຳຫຼັບພື້ນທີ່ຊຸ່ມ ແລະ ເປັນຊາຍ. [1]

ການເກັບກ່ຽວ: ໃບ ແລະ ຍອດສາມາດເກັບກ່ຽວໄດ້ຕະຫຼອດປີ. [8]

ການອານຸລັກທີ່ຢູ່ອາໄສ:
ໄພຂົ່ມຂູ່: ພືດຊະນິດແພ່ຫຼາຍ ແລະ ກວ້າງຂວາງ ແລະ ບໍ່ມີໄພຂົ່ມຂູ່ທີ່ສຳຄັນ, ອາກມີການຫຼຸດລົງ ຂອງປະຊາກອນໃນບາງພື້ນທີ່ ເນື່ອງຈາກການໃຊ້ງານ, ການຄ້າ ແລະ ການປ່ຽນແປງ ການໃຊ້ທີ່ດິນ. [8]

ການຕິດຕາມປະຊາກອນ: ຄາດວ່າປະຊາກອນຈະມີຈຳນວນຫຼາຍ. [8]

N/A

[1] iNaturalist [Online]. Uploaded on 05 November 2023 by zicky Curator. Available: https://www.inaturalist.org/observations/155454513. [Accessed 05 November 2025].
[2] iNaturalist [Online]. Uploaded on 18 July 2025 by Alponsin. Available: https://www.inaturalist.org/observations/298843474. [Accessed 05 November 2025].
[3] iNaturalist [Online]. Uploaded on 12 March 2025 by Lanna Mountains Charlie. Available: https://www.inaturalist.org/observations/265053137. [Accessed 05 November 2025].
[4] iNaturalist [Online]. Uploaded on 27 May 2023 by Nik Faizu Nik Hassan. Available: https://www.inaturalist.org/observations/163913099. [Accessed 05 November 2025].

[1] Cratoxylum formosum (Jack) Dyer, National Parks Board — Flora & Fauna Web. [Online]. Available: https://www.nparks.gov.sg/florafaunaweb/flora/2/8/2830. [Accessed: 05-Nov-2025].
[2] Cratoxylum formosum (Jack) Benth. & Hook.f. ex Dyer, Royal Botanic Gardens, Kew — Plants of the World Online, taxon urn:lsid:ipni.org:names:433057-1. [Online]. Available: https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:433057-1. [Accessed: 05-Nov-2025].
[3] Cratoxylum formosum, GBIF Backbone Taxonomy, species 7330024. [Online]. Available: https://www.gbif.org/species/7330024. [Accessed: 05-Nov-2025].
[4] A Checklist of the Vascular Plants of Lao PDR”, [Online]. Available: https://phakhaolao.la/wp-content/uploads/2024/09/Checklist-plant-of-Laos-read-only-1.pdf. [Accessed: 5-Nov-2025]
[5] M. Newman, S. Ketphanh, B. Svengsuksa, P. Thomas, K. Sengdala, V. Lamxay, and K. Armstrong, A Checklist of the Vascular Plants of Lao PDR. Edinburgh, UK: Royal Botanic Garden Edinburgh, 2007. [Online]. Available: https://phakhaolao.la/wp-content/uploads/2024/09/A-Checklist-of-the-Vascular-Plants-of-Lao-PDR.pdf. [Accessed: 05-Nov-2025].
[6]. Nafri and CDE, “wild food assessment” AFN II, 2025.
[7] C. Schmidt, “100 NTFPs: Local livelihoods, ecosystem services and biodiversity — a handbook for Lao PDR,” Pha Khao Lao (Library / CDE Library), 2024. [Online]. Available: https://phakhaolao.la/wp-content/uploads/2024/11/100_NTFPs.pdf. [Accessed: 6-Nov-2025]
[8] Cratoxylum formosum, The IUCN Red List of Threatened Species 1998: e.T33354A212030377. [Online]. Available: https://www.iucnredlist.org/species/33354/212030377#habitat-ecology. [Accessed: 06-Nov-2025]
[9] Pha Tad Ke Botanical Garden (Laos), Cratoxylum formosum — Plant profile. [Online]. Available: https://www.pha-tad-ke.com/plant/cratoxylum-formosum/. [Accessed: 06 Nov 2025].
[10] Cratoxylum formosum, Flora of China, vol. 2. [Online]. Available: http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200014169. [Accessed: 06-Nov-2025].

Keooudone Souvannakhoummane

,