ໝາກໝາດ

Aubertia timbor Buch.-Ham.
Aubertia timbor Buch.-Ham. ex Wall.
Fagara acanthopodium (DC.) M.Hiroe
Zanthoxylum acanthopodium var. acanthopodium
Zanthoxylum acanthopodium var. oligotrichum Z.M.Tan
Zanthoxylum acanthopodium var. timbor Buch.-Ham.
Zanthoxylum acanthopodium var. timbor Buch.-Ham. ex Hook.fil.
Zanthoxylum acanthopodium var. villosum C.C.Huang
Zanthoxylum alatum Wall.
Zanthoxylum timbor Wall.

Rutaceae

ໝາກໝາດ/ Winged Prickly Ash
ໝາກແຄ່ນ/ Cape yellowwood
ຊາຫຼີວ/ Sa Liew

ພືດນີ້ຈັດເປັນໄມ້ຟຸ່ມເລືອ, ມີເນື້ອໄມ້ແຂງ, ຫຼື ເປັນໄມ້ຢືນຕົ້ນຂະໜາດນ້ອຍທີ່ສູງປະມານ 6 ມ. ເປືອກມີສີດຳອົມສີເທົາ. ກິ່ງອ່ອນ ( branchlets) ປົກຄຸມດ້ວຍຂົນອ່ອນສີນ້ຳຕານຕອນທຳອິດ ແຕ່ອາດຈະຄ່ອຍໆຫາຍໄປຈົນເກືອບລຽບ. ກິ່ງເຫຼົ່ານີ້ມັກຈະມີໜາມຂະໜາດນ້ອຍແຫຼມຄົມ ຊ່ວຍປົກປ້ອງຕົ້ນໄມ້.
ໃບປະກອບແບບຂົນນົກ, ມີໃບຍ່ອຍຂະໜາດນ້ອຍ 3 ຫາ 9 ໃບ, ອອກຮຽງກົງກັນຂ້າມກັນຕາມກ້ານໃບຫຼັກທີ່ເອີ້ນວ່າ rachis, ກ້ານໃບຫຼັກຈະມີປີກໃບກວ້າງປະມານ 3 ມມ. ໃບຍ່ອຍຕິດກັບໂດຍບໍ່ມີກ້ານໃບ, ຮຽງກົງກັນຂ້າມກັນ, ຮູບໄຂ່ ຫາ ຮູບຫອກແຄບ, ແຕ່ລະໃບຍາວປະມານ 6 ຫາ 10 ຊມ. ກວ້າງ 2 ຫາ 4 ຊມ. ແຜ່ນໃບຄ້າຍເຈ້ຍ, ອາດມີຜິວລຽບ ຫຼື ມີຂົນສີນ້ຳຕານປົກຄຸມທັງສອງດ້ານ, ມີຕ່ອມນ້ຳມັນຂະໜາດນ້ອຍ ແຕ່ເບິ່ງຫັນໄດ້ຍາກ, ຂອບໃບລຽບ ຫຼື ມີແສກເລັກນ້ອຍ.
ຊໍ່ດອກອອກຕາມງ່າມໃບ, ດອກຍ່ອຍອອກຮຽງກັນເປັນໜຶ່ງ ຫາ ສອງແຖວບໍ່ສະໝ່ຳສະເໝີ. ກີບດອກຂະໜາດນ້ອຍ 6 ຫາ 8 ກີບ, ມີລັກສະນະຄ້າຍກັນ ເອີ້ນວ່າກາບດອກ, ກາບດອກສີຂຽວປົນເຫຼືອງອ່ອນ, ແຄບ ແລະ ຍາວປະມານ 1,5 ມມ. ດອກເພດຜູ້ມີລະອອງເກສອນ 5 ຫາ 6 ອັນ, ກ່ອນດອກບານຖົງລະອອງຈະເປັນສີມ່ວງແດງ, ໂຄນດອກມີລັກສະນະຄ້າຍຈານ ແລະ ມີສວ່ນປະກອບຂອງເຕົ້າໄຂ່ຂະໜາດນ້ອຍ 2 ຫາ 5 ອັນທີ່ເປັນໝັນ (carpels). ດອກເພດແມ່ບໍ່ມີເກສອນເພດຜູ້, ມີແຕ່ເຕົ້າໄຂ່ 2 ຫາ 5 ຫ້ອງ, ເຊິ່ງອາດມີຂົນ ຫຼື ລຽບ, ເຕົ້າໄຂ່ເຫຼົ່ານີ້ມັກມີຕ່ອມນ້ຳມັນທີ່ສັບເກດເຫັນໄດ້ຊັດເຈນບໍລິເວນສ່ວນທີ່ຫັນອອກຈາກກ້ານດອກ.
ໝາກມັກມີສີແດງປົນສີມ່ວງ, ມີເສັ້ນຜ່າສູນກາງປະມານ 4 ມມ ແຕ່ສ່ວນໃຫຍ່ຜິວລຽບ, ແຕ່ບາງຄັ້ງກໍ່ມີຂົນຂະໜາດນ້ອຍ, ເປືອກໝາກມີຕ່ອມນ້ຳມັນຂະໜາດໃຫຍ່ທີ່ເຫັນໄດ້ຢ່າງຊັດເຈນຢືນອອກມາ. ພາຍໃນໝາກມີແກ່ນກວ້າງປະມານ 3 ມມ.
ແຫຼ່ງທີ່ມາ: [1]

Native to Assam, Bangladesh, China South-Central, China Southeast, East Himalaya, Laos, Malaya, Myanmar, Nepal, Thailand, Tibet, Vietnam. [2]

Global distribution of Zanthoxylum acanthopodium between 1910 to 2023. Source: [3]

ພູພຽງບໍລິເວນ

ປ່າດົງດິບ
ປ່າປະສົມປ່ຽນໃບ

ພື້ນເມືອງ

ບໍ່ຮຸກຮານ

ມີຄວາມສ່ຽງໜ້ອຍສຸດ

ບໍ່ຖືກລະບຸໃນບັນຊີປະເພດໃດ

ກິດຈະກຳການກະເສດ
ອາຫານ
ພືດເປັນຢາ
ເຄື່ອງສຳອາງ

ອາຫານ: ໝາກນຳໄປຕາກໃຫ້ແຫ້ງ ແລ້ວນຳໄປບົດເປັນຜົງ ແລະ ໃຊ້ເປັນເຄື່ອງປຸ່ງຣົດຊາດອາຫານ ເຊິ່ງມັກຈະມີຣົດຊາດເຜັດເລັກນ້ອຍ. [8]
ສະໝຸນໄພ: ໝາກ ແລະ ແກ່ນຂອງໝາກໝາດແດງ ໃຊ້ໃນການຮັກສາແບບພື້ນບ້ານສຳຫຼັບອາການອາຫານບໍ່ຍ່ອຍ, ໄຂ້, ອາຫິວາ ແລະ ພະຍາດອື່ນໆ ທີ່ກ່ຽວຂ້ອງ [8]. ເຊື່ອກັນວ່າແກ່ນໝາກໝາດ ຊ່ວຍຂັບເຫື່ອ, ຫຼຸດໄຂ້ ແລະ ຊ່ວຍຮັກສາພະຍາດຕ່າງໆ ເຊັນ: ອຳມະພາດ, ພະຍາດຜິວໜັງ ລວມທັງຝີ ແລະ ພະຍາດເຮື້ອນ. ນ້ຳມັນຈາກໝາກ ຍັງໃຊ້ເປັນຢາຂ້າເຊື້ອ ແລະ ນຳມາໃຊ້ເພື່ອບັນເທົາອາການຂອງພະຍາດໄຂຂໍ້ອັກເສບ ເຊັ່ນ ອາການເຈັບຂໍ້ ແລະ ຂໍ້ແຂງ. [9]
ເຄື່ອງສຳອາງ: ນ້ຳມັນຫອມລະເຫີຍທີ່ເອີ້ນວ່າ wartara oil ສະກັດຈາກໝາກໂດຍການກັ່ນ ແລະ ນຳໄປໃຊ້ໃນນ້ຳຫອມ. [8]
ກິດຈະກຳທາງການກະເສດ: ໃຊ້ເປັນຢາຂ້າແມງໄມ້ແບບອໍເກນິກ. [8]

ຊະນິດທຳມະຊາດ

ພະຈິກ
ທັນວາ

N/A

N/A

N/A

[1] “Zanthoxylum acanthopodium – Lemon Pepper – 20–25 cm tall,” Jurassic Plants Nurseries. Available: https://jurassicplants.co.uk/products/zanthoxylum-acanthopodium-lemon-pepper-20-25cm-tall. [Accessed: Aug. 6, 2025]
[2] iNaturalist [Online]. Uploaded on 19 May 2021 by Jacy Chen. Available: https://www.inaturalist.org/observations/79378584. [Accessed 06 Aug 2025].
[3] iNaturalist [Online]. Uploaded on 17 May 2021 by Jacy Chen. Available: https://www.inaturalist.org/observations/79162026. [Accessed 06 Aug 2025].

[1] “Zanthoxylum acanthopodium Candolle, Prodr. 1: 727 (1824),” Flora of China – eFloras, Missouri Botanical Garden & Harvard University Herbaria. Available: http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200012475. [Accessed: Aug. 6, 2025]
[2]. POWO, Zanthoxylum acanthopodium DC. [Online]. Plants of the World Online, facilitated by the Royal Botanic Gardens, Kew. Available: https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:775546-1. [Accessed: 6 Aug 2025].
[3] Global Biodiversity Information Facility, Zanthoxylum acanthopodium DC. [Online]. Available: https://www.gbif.org/species/7269121. [Accessed: 6 Aug 2025.]
[4]. V. Lamxay, S. Lanorsavanh, K. Chanthavong, K. Souvannakhoummane & S. Bounphanmy, A Checklist of the Vascular Plants of Lao PDR, version 1.0. Faculty of Natural Science, National University of Laos. [Online]. Available: https://phakhaolao.la/wp-content/uploads/2024/09/Checklist-plant-of-Laos-read-only-1.pdf. [Accessed: 6 Aug 2025].
[5] M. Newman, S. Ketphanh, B. Svengsuksa, P. Thomas, K. Sengdala, V. Lamxay, and K. Armstrong, A Checklist of the Vascular Plants of Lao PDR, Royal Botanic Garden Edinburgh (UK), 2007. [Online]. Available: https://phakhaolao.la/wp-content/uploads/2024/09/A-Checklist-of-the-Vascular-Plants-of-Lao-PDR.pdf. [Accessed: 6 Aug 2025].
[6]. Nafri and CDE, “wild food assessment” AFN II, 2025.
[7] International Union for Conservation of Nature (IUCN), [Species Name]. The IUCN Red List of Threatened Species, entry no. 136144639/136144641. [Online]. Available: https://www.iucnredlist.org/species/136144639/136144641. [Accessed: 6 Aug 2025].
[8] Ken Fern, Zanthoxylum acanthopodium DC. Tropical Plants Database. Ken Fern, 22 Jul 2025. [Online]. Available: https://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Zanthoxylum%20acanthopodium. [Accessed: 6 Aug 2025].
[9] A mechanistic review on Zanthoxylum species for anti‑inflammatory and analgesic mechanisms,” *Heliyon*, vol. X, no. Y, pp. A–Z, 2024. [Online]. Available: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2667142524001957. [Accessed: 6 Aug. 2025]

Duangkhae KEONOY

,