ໄທ: ຊຳມະລຽງ, ໂຄມລຽງ, ພູວຽງ, ໝາກເຖົາ, ຜັກເຕົ້າ, ຫວດຂ້າໃຫຍ່, ຊຳມະລຽງບ້ານ, ພຸມຣຽງ ແລະ ພຸມຣຽງສ່ວນ. ອັງກິດ: Luna nut, Chammaliang

Sapindus fruticosus Roxb.

Sapindaceae

ຈັດເປັນໄມ້ຢືນຕົ້ນຂະໜາດນ້ອຍ ຫຼື ຂະໜາດກາງ. ລຳຕົ້ນສູງ 4-7 ມ ແລະ ສູງໄດ້ຮອດ 8 ມ, ເປືອກລຳຕົ້ນເປັນສີນ້ຳຕານແຕກເປັນຮ່ອງ, ສີນ້ຳຕານ, ຕາມກິ່ງອ່ອນ ແລະ ຍອດອ່ອນມີຂົນສີນ້ຳກະຈາຍຢູ່ທົ່ວ. ໃບປະສົມແບບຂົນນົກປາຍຄູ່, ອອກຮຽງສະຫຼັບ. ໃບຍ່ອຍມີ 5-7 ຄູ່, ອອກເກືອບກົງກັນຂ້າມ, ຮູບຂອບຂະໜານ ຫຼື ຮູບຮີ, ກ້ວາງ 2-3 ຊມ, ຍາວ 7-21 ຊມ, ໂຄນໃບມົນ ຫຼື ແຫຼມ, ຂອບລຽບ, ປາຍແຫຼມ, ແຜ່ນໃບໜາຄ້າຍຄືໜັງ, ຜິວໃບດ້ານເທິງມັນເຫຼື້ອມ, ຜິວລຽບທັງສອງດ້ານ. ກ້ານໃບຍາວ 2-3 ຊມ. ຫູໃບຂະໜາດນ້ອຍ, ຮູບກົມ, ສາມາດເຫັນໄດ້ຊັດເຈນ. ຊໍ່ດອກແບບຮວງເຂົ້າ, ຫ້ອຍລົງ, ອອກບໍລິເວນກິ່ງ ຫຼື ລຳຕົ້ນ, ຍາວປະມານ 75 ຊມ. ດອກຍ່ອຍຈຳນວນຫຼາຍ, ມີທັງດອກສົມບູນເພດ ແລະ ດອກແຍກເພດໃນຊໍ່ດອກດຽວກັນ, ດອກບານເຕັມທີເປັນມີຂະໜາດກ້ວາງ 5-7 ຊມ, ສີຂາວຄີມ. ກາບດອກມີ 5 ກາບ, ຮູບຮີກວ້າງ 3-4 ມມ, ຍາວ 5-6 ມມ, ສີມ່ວງເຂັ້ມ. ກີບດອກມີ 5 ກີບ, ແຍກອອກຈາກກັນອິດສະຫຼະ, ຮູບຮີ. ດອກເພດຜູ້ມີເກສອນເພດຜູ້ 8 ອັນ, ຈັບຢູ່ຖານຮອງດອກທີ່ນູນຂຶ້ນ, ມີຂະໜາດຍາວ 3-4 ມມ, ກ້ານຊູຖົງລະອອງຊັ້ນ ຫຼື ອາດບໍ່ມີເລີຍ. ດອກເພດແມ່ມີເຕົ້າໄຂ່ຈັບເທິງ, ມີເກສອນເພດຜູ້ທີ່ເປັນໝັນ 8 ກ້ານຕິດຢູ່ຮອບໆເຕົ້າໄຂ່, ເຕົ້າໄຂ່ມີ 3 ຫ້ອງ, ແຕ່ລະຫ້ອງມີ 1 ເມັດໄຂ່. ໝາກເກີດເປັນພວງ, 1 ພວງມີ 20-30 ໝາກ, ໝາກຮູບກົມ, ຮູບໄຂ່ ຫຼື ຮູບຮີ, ມີຂະໜາດເສັ້ນຜ່າສູນກາງ 2-3 ຊມ, ຜິວລຽບເປັນມັນ, ໝາກອ່່ອນສີຂຽວປົນສີມ່ວງ, ເມື່ຶອແກ່ເປັນສີມ່ວງດຳ, ເນື້ອອົມນ້ຳ. ແກ່ນມີ 1-2 ແກ່ນ, ຮູບຊົງກົມ, ຮູບໄຂ່ ຫຼື ຮູບຂອບຂະໜານ, ກ້ວາງ 1-1,5 ຊມ, ຍາວ 2-2,5 ຊມ, ຜິວລຽບເປັນສີດຳ.

N/A

N/A

N/A

N/A

N/A

ພືດເປັນຢາ

ອາຫານ:

• ໃບ ແລະ ຍອດອ່ອນ: ນຳມາແກງໃສ່ຜັກ, ແກງໃສ່ປາແຫ້ງ ຫຼື ໃຊ້ເປັນຜັກສົດກິນກັບແຈ່ວ, ນຳມາຕົ້ມ ຫຼື ຫຼວກກັບແຈ່ວໝາກມ່ວງ ຫຼື ແຈ່ວປາແດກ.
• ໝາກ: ໝາກສຸກມີຣົດຊາດຫວານ ແລະ ຟາດນຳມາກິນໄດ້

ສັບພະຄຸນ: 

• ຮາກ: ເປັນຢາແກ້ໄຂ້ທຸກຊະນິດ, ແກ້ເລືອດດັງໄຫຼ, ແກ້ອາການຮ້ອນໃນ, ແກ້ອາການກະສັບກະສາຍ, ເຮັດໃຫ້ລະບົບທາງເດີນອາຫານເປັນປົກກະຕິ, ແກ້ອາການທອງຜູກ ແລະ ບໍ່ຖ່າຍ.
• ໝາກ: ໝາກສຸກຊ່ວຍແກ້ອາການຖອກທ້ອງ.

 ຄຸນປະໂຫຍດ: 

• ໝາກ: ສາມາດນຳມາເຮັດເປັນນ້ຳໝາກໄມ້ໄດ້.
• ສີທີ່ໄດ້ຈາກໝາກສາມາດນຳມາເຮັດເປັນສີປະສົມອາຫານໄດ້. 

ໄມ້ປະດັບ: ນິຍົມນຳມາປູກເປັນໄມ້ປະດັບເນື່ອງຈາກໃບມີຄວາມຂຽວເຂັ້ມຕະຫຼອດປີ ແລະ ໝາກມີສີສັນສວຍງາມ.

N/A

N/A

N/A

N/A

Buerki, S., P. Lowry II, P., Alvarez, N., G. Razafimandimbison, S., Küpfer, Ph., W. Callmander, M. (2010). Phylogeny and circumscription of Sapindaceae revisited: molecular sequence data, morphology and biogeography support recognition of a new family, Xanthoceraceae. Plant Ecology and Evolution 143 (2): 148–159.
Milow, P., Bibi Malek, S., Edo, J., Ong, H.-Ch. (2014). Malaysian Species of Plants with Edible Fruits or Seeds and Their Valuation. International Journal of Fruit Science, 14:1–27.
Maxwell, J.F. (2000). Vegetation in the seephandon wetland, Lao PDR. Nat. Hist. Bull. Siam Soc. 48: 47-93.
Khoo, M.S., Chua, S.C., Lum, S.K.Y. (2018). An annotated list of new records for Singapore:
results from large-scale tree surveys at the Bukit Timah Nature Reserve. Gardens' Bulletin Singapore 70 (1): 57–65.
Boonsuk, B., Chantaranothai, P. (2016). A new record of Lepisanthes Blume for Thailand and lectotypification of two names in Otophora Blume (Sapindaceae). Thai Forest Bull., Bot. 44(1): 22–25.